کامپیوتر بگوییم با رایانه؟ ایمیل یا رایانامه نظر شما چیست؟

 آیا فارسی باید با تواضع پذیرای واژگان و اصطلاحات زبان‌های مدرن شود یا به جستجوی ریشه‌های خود برود و واژگان جدید را از دل امکانات نهفتهٔ خود استخراج کند؟ این پرسش را با دو نمایندهٔ شاخص هر یک از دو دیدگاه گفته شده در میان می‌گذاریم.: فیلم و صدا

محمد حیدری ملایری، عضو آکادمی اختر‌شناسی فرانسه و در عین حال متخصص درحوزه زبان‌های باستانی ایرانی معتقد است باید معادل سازی کنیم با استفاده از بن واژه های فارسی و پارسی باستان و  زبانهای محلی ایرانی:

2- داریوش آشوری، پژوهشگر فرهنگ و زبان‌شناس  می گوید باید واژه های مشهور و بین المللی شده بیگانه را بپذیریم  چون آنها به اسم خاص تبدیل شده اند و مفهوم خاص پیدا کرده اند که واژگانی که در فارسی برای آنها ساخته می شود همان معنی و مفهوم را نمی رسانند. نظر شما چیست؟

آیا باید بگوییم  کامپیوتر  یا بگوییم رایانه؟ ایمیل یا رایانامه؟

ریشه واژه درودچیست؟

درود واژه‌ای از فارسی باستان است که ایرانی‌ها هنگام رسیدن به یکدیگر می‌گویند و بدور از هر جنگ و صلحی یکدیگر را با گفتن درود می ستایند.

درود از واژه دروته و دروسته گرفته شده  است . در قدیم مردم هنگام احوالپرسی می گفتند"از درستی تو"؟ یا "درستی"؟ آیا حالت خوب است سلامت و تن درستی تو؟ این واژه در زبان روسی به "إزدرستی تو"؟здравствуйте تبدیل شده است که برای سلام و احوالپرسی و سلامت جویی بکار می رود. در فارسی میانه دروته به دروست و به درود تبدیل شده است. درود بیشتر برای احوالپرسی و خوش آمد گویی و آرزوی سلامتی بکار می رود اما  اگرچه ریشه درود از دروته و دروست گرفته شده ولی کاربرد و وسعت معنی و مفهوم آن در طول زمان بسیار گسترده شده و در متون ادبیات فارسی و از جمله در آثار فردوسی، نظامی گنجوی، ناصرخسرو، اسدی توسی، خاقانی، سعدی، دقیقی و کسایی مروزی، مفهوم واژه درود تنها معادل و هم‌معنای با سلام نیست؛ بلکه همتراز با «آفرین»، «تهنیت»، «تحیت» شادباش- آفرین - وه وه- به به - بهجه و همچنین معادل «صلوات» در عربی است. اگرچه صلوات و سلام (سلوا= صلوا) از یک ریشه است اما مفاهیم آن و کاربرد آن تغییر یافته است چنانکه صلوات را نیز نمی‌توان همچون درود در جای سلام و خطاب به هر کس بکار برد.( تحیه . سلام . تسلیم . صلاة. تهنیت . (یادداشت مرحوم دهخدا).

• همی خورد هرکس به آوای رود

همی گفت هرکس به شادی درود. فردوسی

• درود. [ دُ ] (اِ) ۞ به معنی صلوات است که از خدای تعالی رحمت و از ملائکه استغفار و از انسان ستایش و دعا و از حیوانات دیگر تسبیح باشد. (برهان ) (از غیاث ) (از آنندراج ) (از جهانگیری ). با لفظ گفتن و فرستادن و رسیدن و رساندن و دادن مستعمل است . (آنندراج ) :

فردوسی در 25 بیت واژه درود را به کار برده است که در هرجا می تواند یکی از آن معانی بالا را استفاده کرد.

• ز یزدان و از ما بر آن کس درود

که تارش خرد باشد و داد پود. فردوسی .

• کنون از خداوند خورشید و ماه-

درودی به جان منوچهر شاه .- فردوسی .

• درود جهان آفرین بر تو باد- بر آن کس که او چون تو فرزند زاد.-

فردوسی .

• عهدی است که بر پیغمبران و فرستاده های او که بر ایشان باد درود گرفته شده . (تاریخ بیهقی ص 317).
• آفرین :

اگر آزر چو تو دانست کردن - درود از جان من بر جان آزر. دقیقی .

• تو باشی در میان ما در کناره -

نباشد جز درودی بر نظاره . (ویس و رامین ).

• - درود رسیدن ؛ دعا و آفرین رسیدن :

سرکس بربست رود، باربدی زد سرود- وز می سوری درود، سوی بنفشه رسید.

آیا می دانید واژه امیر تغییر یافته پیر - و میر است .

آیا می دانید برقه  یا برقع تغییر یافته پرده است - پرده در زبان فارسی معنی های متعددی دارد یعنی حجاب - یعنی چادر- پرده یک نوع بالاپوش زنان است  که امروزه به آن چارقد می گویند . شاعر می گوید ناگهان پرده برون انداخته ای یعنی چه  در اینجا منظور  پرده دیوار نیست منظور حجاب است.

 در الفبای زبان عربی  چهار واج «گ چ پ ژ» وجود ندارد. عرب‌زبان‌ها به جای این ۴ واج، بیشتر واج‌های «ف ک ز ج، تش ،ق» را به‌کار می‌برند. و همچنین واژه "ک" از زبان فارسی را نیز گاهی با واژه "گ" بصورت یکسان معرب می سازند.و در مورد "و" فارسی نیز عموما آنرا به ف تبدیل می کنند به‌کار نبردن این واج‌ها به‌خودی خود در یک زبان ایراد به‌شمار نمی‌رود، اما ما در ربان فارسی در اسامی جغرافیایی نباید دنباله رو زبان عربی باشیم دهها نام جغرافیایی هست که ما به تقلید از زبان عربی آن را تلفظ می کنیم مثلا نباید بگوییم جولان نام درست آن گولان گل + ان است. آلپو را نباید بگوییم حلب و ...

لاتین نویسی یا رومن نویسی یا پنگلیش 

با توجه به استفاده روز افزون جوانان در اینترنت از لاتین نویسی لازم است که از استاندارد یکسانی استفاده شود بطور نمونه عربها - هندی ها و پاکستانی ها صدای "ای"را با دوتا ee می نویسند که بیگانگان کاملا آن را درست تلفظ می کنند مثلا در خلیج فارس khaleej e Fars در حالیکه ایرانی هابه غلط می نویسند khalij e fars - پیروزی peerouzee درست است نه pirouzi چون همانطور که می دانید- i- صداهای مختلفی دارد در نتیجه فرد بیگانه خلج و یا خلاج یا خیلیج و پایروزای یا پروزه تلفظ خواهد کرد. همینطور است صدای آی کشیده مانند آبادان- آزاد - باران در اینگونه موارد بهتر است دو aa -

 - BAARAAN - BAAZAAR نوشته شود اگر یکبار آA بکار رود یک فرد بیگانه با زبان فارسی آن را غلط تلفظ خواهد کرد. صدای إ را حتما با E باید نوشت مانند Enghelaab.صدای - أ-  و ع  را حتما باید با a نوشت مانند- Ali=alee  Arous- arsh - ajam 

عرب زبان ها امروزه به مراتب بیشتر از فارس ها از لاتین نویسی استفاده می کنند هندی ها و پاکستانی ها نیز بطور فزاینده ای از لاتین نویسی استفاده می کنند.

مشکلات خط کنونی فارسی از نگاه کمتر کسی پنهان می‌ماند. به ویژه آنها که با نوشتن سروکار دارند از نابسامانی‌های این خط باخبر هستند. 

بحث اصلاح یا تغییر خط فارسی همیشه مطرح بوده است. از زمانی که جامعه بسته‌ی ایران در اواخر قرن نوزدهم به روی دنیا و فرهنگ مدرن باز شد، زبان فارسی ناگزیر تحولات ژرفی از سر گذراند که هنوز هم ادامه دارد. در آن سالها روشنفکران و سرآمدان فرهنگی بر آن بودند که زبان باید با الزامات و نیازهای دنیای نو سازگار شود تا پدیده‌های تازه، از فرآورده‌های مادی تا مقولات معنوی به زندگی راه یابند و در فرهنگ جامعه جاری شوند.

نوگرایی فرهنگی به زودی با مانع خط فارسی روبرو شد، نابسامانی‌ها و ناهمسازی‌های آن را با روح و گوهر زبانی زنده و پویا بیش از پیش عیان ساخت. از اوان مشروطه که پیشروان جنبش روشنگری مانند میرزا فتحعلی خان آخوندزاده و میرزا آقاخان کرمانی با دلیری از لزوم تغییر خط دفاع کردند تا امروز دهها پیشنهاد و نسخه و توصیه برای اصلاح خط فارسی ارائه شده است.

امروزه خط فارسی با چالش‌هایی جدی روبروست. این خط نه تنها گرده‌ی خود را از زیر بار مشکلات مألوف پیشین رها نکرده، بلکه در سر راه خود با غول زبان سایبری دنیای مجازی نیز روبرو شده است. این مانع تازه، مشکل خط را از حد ذوق و سلیقه‌ی افراد دورتر می‌برد و آن را به نیازی بنیادی بدل می‌کند. روز به روز گروه هرچه بزرگتری از مردم به این درک و دریافت می‌رسند که جامعه برای پیشرفت و توسعه به خطی سنجیده‌تر، بسامان‌تر و هماهنگ‌تر نیاز دارد.

«اولین مشکل خط فارسی این است که حرکات و حروف صدادار خط فارسی در زنجیره این خط نیست. در خط‌های دنیا صداها جزو حروف در زنجیره خط می‌آیند، اما در خط ما این حرکات در زنجیره خط شرکت نمی‌کنند.

مشکل دیگر این است که در خط فارسی، حروف به هم می‌چسبند. وقتی حروف ما به هم می‌چسبند، مشکلات دیگری هم پیدا می‌کنیم. چسبیده‌نویسی باعث می‌شود برای یک حرف، اَشکال مختلفی داشته باشیم؛ مثلا به شکل‌های مختلف نگارش حرف غ در واژه‌هایی مثل غول، دروغ، جیغ و مغول دقت کنید...

بعضی از کلمات فارسی چسبیده‌نویس نیستند، مثل ورزش، آرد، دود یا داد. این‌ها کلمات خوبی هستند. اما در بیش‌تر کلمات فارسی حروف به دنبال هم می‌چسبند و این اتصال، مشکلات مختلفی ایجاد می‌کند.

مشکل دیگر خط فارسی، راست‌نویس بودن آن است، به این معنا که هم‌جهت با ریاضیات نیست. این موضوع در جاهایی مشکلات کوچکی ایجاد می‌کند، مثل وقتی که شما می‌خواهید متن فیزیک یا شیمی بنویسید. در جاهایی هم کار را غیرممکن می‌کند، مثل وقتی که می‌خواهید منطق ریاضی یا موسیقی بنویسید. در موسیقی، نت از چپ نوشته می‌شود و برای نوشتن آواز با خط فارسی، باید واژگان را از راست بنویسید که با این کار، بلبشو درست می‌شود.».

 «زبان‌پیوندی نمی‌تواند با رسم‌الخط عربی سراسر قانونمند شود و همیشه استثناهایی باقی می‌ماند. برای نمونه این معلوم نیست که چرا دانش‌پژوه را جدا و دانشمند را سر هم می‌نویسیم؛ بنابراین با این زبان نمی‌توانیم کاملا قانون بگذاریم.»

فریدون جنیدی، شاهنامه‌پژوه و استاد زبان‌های باستانی، بر نکات مثبت خط کنونی فارسی تأکید کرده، توضیح می‌دهد: «ما این خط را از خط عربی نگرفته‌ایم، بلکه از خط اوستایی گرفته‌ایم. زبان عربی خط نداشته و با خط‌هایی چون سریانی نوشته می‌شده است... اگر خط پهلوی را بشناسید، می‌بینید که واکه‌های خط کنونی فارسی از پهلوی گرفته شده است. عرب‌ها هم خط‌شان را از فارسی گرفته‌اند و واکه‌هایی چون ع و ظ و ط را هم که مال خودشان بوده، دبیرهای ایرانی برای آن‌ها ایجاد کرده‌اند.»

همین نظر را صدرالدین طاهری، باستان‌شناس و استاد دانشگاه هنر اصفهان، بیان داشته است. او در واکنشی تند به پیشنهاد تغییر خط، بر ضرورت حفظ خط فارسی امروز، به ویژه از جنبه دوام و قوام فرهنگی، تأکید کرده است.

: «خط امروزی ما که به نادرست عربی خوانده می‌شود، خطی ایرانی و به‌جای‌مانده از آمیزش دبیره‌های پهلوی و آرامی است و به درازای بیش از دو هزار سال ایرانیان نیازهای ادبی‌شان را با تغییراتی در این خط رفع کرده‌اند. مثلا با نگاه داشتن گ، چ، پ و ژ که برای اعراب ناشناخته است، یا با افزودن واک‌های مناسب برای نوشتار کُردی.»

برخی از پژوهشگران، به ویژه در پاسخ به نیاز دنیای مجازی به زبانی ساده و روشن و دقیق، عقیده دارند که در کنار اصلاح یا تحول خط کنونی، می‌توان برای سیر در دنیای سایبری خطی تازه را تدوین و به جامعه معرفی کرد. به اعتقاد این گروه از پژوهشگران شالوده‌ی چنین خطی عملا در میان جوانان پی‌ریزی شده است.

 «بگذاریم خط کنونی سر جایش باشد و از آن برای نامه‌های اداری، شعر و شاعری، متن‌های ادبی و مانند این‌ها استفاده کنیم، اما خط دیگری را به صورت علمی تدبیر کنیم که کارهای علمی و کامپیوتری را برای ما انجام دهد، هرچند این خط عملا به دست بچه‌ها و جوان‌ترها تدبیر شده است. در پیامک، خطی که به آن فارگلیسی یا فینگلیش می‌گویند، به دست بچه‌ها درست شده است که در عمل مقدار زیادی ناپختگی در آن دیده می‌شود.»

سروسامان دادن به زبان پیامک یا قاعده‌نویسی برای "خط لاتین فارسی

یا فینگلیش"  وظیفه "فرهنگستان زبان و ادب فارسی"  است.

تغییر خط

بسیاری از زبان‌شناسان  ایران، معتقد ند  که برای مشکلات خط کنونی فارسی راه حلی وجود ندارد. و استفاده از خط رومیایی  پنگلیش را مطرح می‌کنند.

 «در خطوط امروز دنیا، پنج خط اصلی وجود دارد. یکی از آن‌ها خطی است به نام "رومیایی" که نظام‌های نوشتاری مختلفی دارد. به اشتباه گفته می‌شود خط انگلیسی، آلمانی یا فرانسه، در صورتی که همه‌ی این‌ها خط رومیایی هستند، اما نظام‌های نوشتاری‌شان با هم متفاوت است.»

آقای صفوی در پاسخ به این انتقاد که با تغییر خط، به هویت فرهنگی کشور آسیب می‌رسد، گفته است: «این خط از دوره‌ی هخامنشیان تا به حال که بوده، هیچ ربطی به هویت تاریخی نداشته و ندارد. در خیلی از جاهای دنیا هم نمونه‌هایی را می‌بینیم، مثلا ترکیه اصلا خط عربی را برداشت و خط رومیایی را به جای آن گذاشت و فکر نمی‌کنم به هویت تاریخی‌اش لطمه خورده باشد.»

او تغییر خط را نیاز زمان می‌داند: «ما از خط رومیایی هم برای نوشتن زبان فارسی استفاده می‌کنیم، در اس‌ام‌اس زدن‌ها، کامپیو‌تر و حتا تابلوهای راهنما که اسامی خاص خیابان‌ها و... را به خط رومیایی می‌نویسند... اگر ما هم استفاده نکنیم، نسل بعد از ما در حال استفاده از خط رومیایی است؛ یعنی دیگر جوری نیست که من بتوانم جلویش را بگیرم. یک بچه‌ی ۱۶ ساله در طول روز پنج خط به فارسی نمی‌نویسد، اما در پیامک و کامپیو‌تر، ۳۰۰ خط به رومیایی تایپ می‌کند. این خط خودش آرام آرام دارد جا می‌افتد؛ بنابراین اگر ما پیش‌بینی می‌کنیم که نسل بعدمان مسیر دیگری را جلو می‌رود، حداقل ما این مسیر را برایش درست کنیم... ما می‌توانیم در این مسیر‌ها جلو برویم و می‌توانیم هم بگوییم نه، خطمان باید حتما همین خط عربی باشد. در این صورت، همین است که هست.»